«Ղարաբաղի հարցով էլ` ովքեր խոսում են, թե վերջն է, կմնա Ադրբեջանին, խաղաղապահ զորքեր կբերեն, վախեցած են, ազգի վախկոտներն են»

«ԵՍ ԲՆԱՎՈՐՈՒԹՅԱՄԲ ՀԵՂԱՓՈԽԱԿԱՆ ՉԵՄ»
«Իրավունքը de facto»-ի հարցերին պատասխանում է ԱԺ ՀՀԿ խմբակցության ղեկավար ԳԱԼՈՒՍՏ ՍԱՀԱԿՅԱՆԸ
«ՄԱԴՐԻԴՅԱՆ ՓԱՍՏԱԹՂԹԻ ԲԱՑ ՔՆՆԱՐԿՈՒՄՆԵՐԸ ՔԱՂԱՔԱԿԱՆ ՈՒԺԵՐԸ ՓՈՐՁԵՑԻՆ ՍԵՆՍԱՑԻԱՅԻ ՎԵՐԱԾԵԼ»
-Ինչպե՞ս եք գնահատում հայ-թուրքական հարաբերությունների հաստատման ներկա փուլը:
-Կարծում եմ` նկատելի տեղաշարժեր եղան հայ-թուրքական հարաբերություններում: Պարզ է, որ դրանք բարդ ճանապարհ պիտի անցնեն: Եթե գնահատենք այսօրվա Թուրքիայի քաղաքական իրավիճակը, իշխանությունները ոչ թե «ոչ» են ասում այդ հարաբերություններին, այլ ներքաղաքական խնդիրներ ունեն, այնտեղ էլ տարբեր կուսակցություններ կան, արմատական կուսակցություններ, հակադիր ուժեր, որոնք փորձելու են շահարկել, նաև Ադրբեջան-Թուրքիա փոխհարաբերությունները կան: Կարծում եմ` Թուրքիան դրական, առաջընթաց քայլեր կապահովի, բայց ո՞ր պահին` կապված է իր ռազմավարական խնդիրների հետ:
-ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահ երկրների երեք նախագահների հայտարարությունից հետո Հայաստանի ու Ադրբեջանի նախագահների հանդիպումն էր, ակնկալիքներ կային, որ Մոսկվայում այդ հանդիպումից հետո կստորագրվի համաձայնագիր...
-Մադրիդյան փաստաթղթի բաց քննարկումները քաղաքական ուժերը փորձեցին սենսացիայի վերածել և հասան այնտեղ, որ դա համաձայնեցված փաստաթուղթ է...
-Բայց համանախագահներն էլ, ՀՀ արտգործնախարարն էլ ասացին, որ հրապարակվել են ո՛չ բոլոր սկզբունքները, և ո՛չ բոլոր սկզբունքներն են համաձայնեցված...
-Հրապարակվածը ներառված է այն խնդիրների շրջանակներում, որոնք քննարկվում են: Մենք ընդամենն այդ փաստաթղթով մեկ խնդիր ենք առաջընթաց համարում` ղարաբաղյան թնջուկը լուծում կստանա ազգերի ինքնորոշման իրավունքի շրջանակներում: Մնացածն այդ խնդրի ածանցյալն է, սահմանների, անվտանգության գոտիների հարցերը, այլ խնդիրներ` օրինակ, ի՞նչ է նշանակում անվտանգության երաշխիք, տարհանված անձանց վերադարձ, օկուպացիայի ենթարկված մեր շրջանները` Շահումյանը, Գետաշենը ի՞նչ գնահատականի պիտի արժանանան, տեղահանվածների հարցը... Այնքան շատ են պրոբլեմները, որ մանրամասն ու երկար քննարկումներ են պետք: Հիմնականը Ղարաբաղի կարգավիճակն է, որը մենք տեսնում ենք ոչ Ադրբեջանի կազմում` կամ անկախ Ղարաբաղ, կամ Հայաստանին միացված Ղարաբաղ...
-Ադրբեջանն էլ անընդհատ հայտարարում է, թե Ղարաբաղը չի կարող իր տարածքային ամբողջականությունից դուրս լինել:
-Միջնորդ պետությունները լուծումները տեսնում են ազգերի ինքնորոշման իրավունքի շրջանակներում, որովհետև խոսք կա հանրաքվեի մասին: Ղարաբաղի կարգավիճակը կորոշվի հանրաքվեով, սա նույն ինքնորոշման սկզբունքի ամենակարևոր բաղադրիչներից մեկն է: Մենք անելիքներ շատ ունենք, առավել ևս` երկրի քաղաքական ուժերը եթե հնարավորինս կարողանան ճիշտ դերակատարումով հանդես գալ և համախմբվել իշխանությունների շուրջը, առավել շահեկան վիճակում կգտնվենք: Իմ կարծիքով` դա լայն հնարավորություն է բացում, որ Ղարաբաղը մասնակցի բանակցային գործընթացներին:
-Իրո՞ք Ղարաբաղի մասնակցությունը բանակցային գործընթացին այդքան կարևոր է, չէ՞ որ Հայաստանը չի ընդունի այնպիսի որոշում, որ Ղարաբաղին դեմ լինի:
-Ղարաբաղի մասնակցությունը չի նշանակում, որ Հայաստանը չի բարձրացնում Ղարաբաղին հուզող խնդիրները, պիտի նայել քաղաքական տեսակետից. եթե ղարաբաղյան կողմը մասնակցում է բանակցություններին, ճանաչվում է միջազգային իրավունքի սուբյեկտ, դա քաղաքական մեծ առաջընթաց է: Ես կարծում եմ` քննարկումները, ի վերջո, կհանգեցնեն նրան, որ Ղարաբաղի պետությունն ինքն իրեն ներկայացնելու հնարավորություն կունենա:
-Հնարավոր համարո՞ւմ եք, որ ազատագրված տարածքները կարող են հանձնվել, բայց դրա դիմաց անորոշ ժամանակ տրվի հանրաքվեի համար, առանց ճշտելու հարցը, ժամկետը, անցկացման պայմանները, այսինքն` կունենանք անվտանգության երաշխիքների ապահովման խնդիր:
-Երբ մենք ասում ենք փոխզիջումներ, երբեք չենք մտածում, թե ինչ-որ բան պիտի հանձնենք, դա բանակցային գործընթացի հետևանք պիտի լինի: Մեր դիվանագիտական ակտիվությունը, բարդ քաղաքական գնահատականը, ազգային հոգեբանությունը, պետության քաղաքականությունն անմիջապես կապված են Ղարաբաղի կարգավիճակի հետ: Երբ հստակ կլինի կարգավիճակը, հնարավոր կդառնա մյուս հարցերի քննարկումը, նաև` փոխզիջման խնդիրը: Ակնհայտ է` Ղարաբաղն Ադրբեջանի կազմում չի կարող լինել: Սա բանակցային գործընթացի կարևորագույն գործոններից մեկն է:
-Համանախագահներն իրենց հարցազրույցներում, մասնավորապես Մեթյու Բրայզան, մի քանի անգամ ասել են, որ, ըստ էության, բանակցություններում Ղարաբաղը որպես կողմ հանդես է գալիս, որովհետև իրենք մշտապես հանդիպում են Ղարաբաղի ղեկավարության հետ:
-Այլ բան է պաշտոնապես մասնակցությունը, այլ բան է դեպքից դեպք քննարկումներ ունենալը: Ղարաբաղը պիտի բանակցություններում պաշտոնական կողմ լինի:
-Մտավախություն չունե՞ք, որ բանակցություններում «պարիտետը» կխախտվի, և երբ հայկական երկու կողմ լինի, Ադրբեջանը որպես բանակցող կողմ Թուրքիային կընդգրկի, առավել ևս, որ Թուրքիան նման ցանկություն ունի:
-Թուրքիայի այդ միտումը նկատելի է, բայց ընդունելի չէ, որովհետև քաղաքական որևէ հիմք չկա: Վերջին հաշվով` դա երկու ժողովուրդների խնդիրն է` ադրբեջանական և հայ հասարակության: Չեմ կարծում, որ ԵԱՀԿ շրջանակներում էլ դա կընդունվի: Վերջին հաշվով` Ղարաբաղը բավական ժամանակ բանակցային կողմ եղել է:
-Հայաստանի հետ իր քաղաքականության առանցքում Թուրքիան անընդհատ փորձում է ընդգրկել Ադրբեջանին, արդյո՞ք Հայաստանը Թուրքիայի հետ հարաբերությունների շրջագծում Ղարաբաղի հարցը տեսնում է:
-Բնականաբար` Թուրքիա-Ադրբեջան ջերմ հարաբերություններ կան, հայ-թուրքական փոխհարաբերությունները երբևէ կապ չեն կարող ունենալ Ղարաբաղի խնդրի լուծումների հետ: Արևմուտքը ևս չի ընդունում, որ հայ-թուրքական հարաբերությունները Ղարաբաղի պրոբլեմի հետ պիտի կապված լինեն: Սա միջազգային հանրության լավատեղյակության արդյունք է և մեր դիվանագիտության հաջողություններից:
«ՂԱՐԱԲԱՂԻ ՀԵՏ ԿԱՊ ՉՈՒՆԵՑՈՂ ՄԱՐԴԻԿ ԱՅՍՕՐ ՓՈՐՁՈՒՄ ԵՆ ԱՅՆ ԳՈՐԾԻՔՆԵՐԸ, ՈՐՈՆՑ
ՏԻՐԱՊԵՏՈՒՄ Է ԻՇԽԱՆՈՒԹՅՈՒՆԸ»
-Մադրիդյան սկզբունքների հրապարակումից հետո ՀՅԴ-ն սկսեց արտաքին գործերի նախարարի հրաժարականը պահանջել, ակնարկելով, որ եթե համաձայնագիր ստորագրվի, կպահանջեն նաև նախագահի հրաժարականը: Կարծում եք, որ ՀՅԴ-ի մտահոգությունները ռեալ հիմքե՞ր ունեն:
-Յուրաքանչյուր քաղաքական ուժ իր դերակատարումը ճիշտ պետք է ընտրի: ՀՅԴ-ն ասում է` մեր մտահոգությունն է, որ Ղարաբաղը երբեք Ադրբեջանի կազմում չպիտի լինի: Այսինքն` այն, ինչ ասում են իշխանությունները:
-Այդ դեպքում ինչո՞ւ է իշխանության քաղաքականությունը որակվում պարտվողական, և հրաժարականի պահանջ է դրվում:
-Դա, մի կողմից, հասարակության ակտիվացման խնդիր ունի` բնորոշիչ վիճակներ ստեղծել Ղարաբաղի կոնֆլիկտում: Բնականաբար` փաստաթուղթը ոչ միայն իրենց համար է մտահոգիչ, մտահոգություններից մեկն էլ այն է, թե ինչ է նշանակում անվտանգության երաշխիքներ: Քաղաքական ուժերից յուրաքանչյուրն իր գործը պիտի անի, քաղաքական ուժերը հենց ժողովրդին զգոն պահելու համար են: Ինչ վերաբերում է հրաժարականներին, դրանք քաղաքական տրյուկ կարելի է համարել, որովհետև արտգործնախարարի հրաժարականը որևէ քաղաքական հետևանք չի կարող ունենալ:
-ՀՅԴ-ի կարծիքով` երկրի արտաքին քաղաքականության փոփոխության կբերի:
-Երկրի արտաքին քաղաքականությունը հստակ է և չի փոխվի: Նույնիսկ նախագահի հրաժարականի պահանջը որոշակի քաղաքական հետևանքներ չի բերի: Այլ բան է, որ քաղաքական ուժեր կան, որոնք հրաժարական են պահանջում, օրինակ, «Ժառանգությունը», «մոռանալով» իրենց նախնական տեսակետը, որն ամբողջացնում է Րաֆֆի Հովհաննիսյանը: 1992 թ. ԵԱՀԿ նախարարների կոմիտեում ստորագրեց փաստաթուղթ, որ Ղարաբաղը Ադրբեջանի կազմում է ինչ-որ կարգավիճակով: Այսինքն` այդ ուժի գնահատականն այլ կլինի, ՀՅԴ-ի գնահատականը` այլ, սկզբունքների փոփոխության հարց է: Ժողովրդական խոսք կա. լողալ չգիտես` գետը մի մտիր: Ղարաբաղի հետ կապ չունեցող կամ մասամբ կապ ունեցող մարդիկ այսօր փորձում են այն գործիքները, որոնց տիրապետում է իշխանությունը, ուղղել իշխանության դեմ` իբր թե հայրենասիրական գործողություններ կատարելով: Հայրենասիրությունը լեզվի վրա չէ, արյան մեջ է. սա պետք է հասկանալ: ՀՀԿ-ն, որ 1992-ին գրանցված միակ կուսակցությունն էր, ասում էր, որ Ղարաբաղը չպետք է լինի Ադրբեջանի կազմում և պայքարում էր Ղարաբաղի անկախության ընդունման համար: Քաղաքական ուժը երբ մի բան է ասում, պիտի հենք ունենա, ՀՅԴ-ն հենք ունի և անընդհատ դա է ասում, «Ժառանգության» ասել-չասելն էլ կարելի է համարել ընդամենը սեթևեթանք: Քաղաքական այլ ուժերն էլ մտահոգություններ ունեն և մտածում են կառուցողական միավորում, ճակատ ստեղծել և ավելի ակտիվ հանդես գալ միջազգային հանրության առջև: Եվ սա այն ուղիներից մեկն է, որ ավելի կակտիվացնի այսօրվա իշխանությունների գործունեությունը:
-Երեք նախագահների հայտարարությունը Ակվիլայում, մադրիդյան սկզբունքների հրապարակումը իրադարձությունների արագացում են բերում, չե՞ք կարծում, որ մինչև տարեվերջ եթե ոչ շրջանակային համաձայնագիր, միջանկյալ փաստաթուղթ Ղարաբաղի հարցով կարող է ստորագրվել:
-Ո՛չ, առաջընթացներ կձևակերպվեն, ինչ-որ պահից Ղարաբաղը կմասնակցի գործընթացներին, բայց դա չի նշանակում, որ Հայաստանն ամեն ինչ կգցի Ղարաբաղի վրա ու մի կողմ կքաշվի:
-Իսկ Ադրբեջանը կհամաձայնի՞:
-Չի համաձայնի, կունենանք` ինչ ունենք:
«ՄԱՐԴԿՈՒԹՅՈՒՆԸ ԲՆԱԿԱՆ ՌԵՍՈՒՐՍՆԵՐԻՑ ԴՈՒՐՍ Է ՈՐՈՆՈՒՄ ԳՈՅՈՒԹՅԱՆ ՌԵՍՈՒՐՍՆԵՐ ՈՒ ՀԱՅՏՆԱԲԵՐՈՒՄ Է ԼԱՎ ՀԱՅՏՆԻՆ»
-Ամռան կեսին ԱԺ-ում օրենսդրական ինչ-որ գործընթացներ կա՞ն:
-Հիմա մենք աշխատում ենք Երևանի մասին օրենքի փոփոխությունների վրա` աշնանը լրամշակումների նախագիծ ներկայացնելու նպատակով:
-Ինչո՞ւ հանգստի չեք մեկնում. բոլոր դեպքերում մարդը հանգստի կարիք ունի, նույնիսկ ֆինանսատնտեսական ճգնաժամի պայմաններում:
-Սահմանադրությամբ և ԱԺ կանոնակարգով հիմա նիստեր չկան, բայց յուրաքանչյուր խմբակցություն իր խնդիրներն ունի և իր գործունեությունն ինքն է որոշում: Մենք բավականին լուրջ խնդիրներ ունենք` այս տարի նաև մեր հերթական համագումարի տարին է, երևի նոյեմբերի վերջերին, դեկտեմբերի սկզբին, նախապատրաստական լուրջ աշխատանք կա: Հետո` կուսակցությունը շատ բազմաքանակ է. մի մասը հանգստանում է, մի մասը` վերադառնում, այս օրերին և՛ կուսակցությունում, և՛ ԱԺ-ում հավաքվում ենք ու փորձում ներկուսակցական աշխատանքն առաջ տանել:
-Տարվա ո՞ր եղանակն եք շատ սիրում:
-Աշունը:
-Ինչո՞ւ աշունը:
-Որովհետև Տերյանով եմ տարված եղել:
-«Ցրտահար, հողմավար, Դողացին մեղմաբար, Տերևները դեղի՞ն...»:
-Աշունն ավելի գրավիչ է իր գեղեցկության ու հասունության մեջ:
-Ինձ թվում էր` Չարենց պիտի շատ սիրեիք` ուժի, տարերքի բանաստեղծ է:
-Ես բնավորությամբ այդքան շատ հեղափոխական չեմ, սիրում եմ նաև Չարենցին, տարերքս, այնուհանդերձ, մնում է Տերյանը:
-Ձեր ամենասիրած գրողն ո՞վ է:
-Տերյանը:
-Արձակագիրների՞ց:
-Մուշեղ Գալշոյանը, իսկ վիպասաններից` Րաֆֆի ու Բալզակ:
-Ինչո՞ւ մեր ժամանակներում չկան Րաֆֆու և Բալզակի պես վիպասաններ:
-Երբեմն ասում են` ոչինչ չկա, երբեմն ասում են` ամեն ինչ կա... Կարծում եմ` ընթերցողը, իբրև նման գրականության սպառող, պատրաստ չէ: Սովետական Հայաստանում 60-ական թթ. բավականին լուրջ ընթերցող հասարակություն էր ձևավորվել, և որքան էլ ժամանակաշրջանները փոխվեն, այդ շրջանը մեր մշակույթում հեղափոխությունների շրջան կարելի է համարել, որովհետև հսկաներ ասպարեզ եկան, ժամանակը տրամաբանորեն նրանց առաջ բերեց: Ես դա կապում եմ նաև Հայաստանի անկախության հետ: Լավան արդեն դուրս էր գալիս, այդ հրաբուխը կանգնեցնել չէր լինի, միջավայրն էր փոխվել, մարդկանց գիտակցությունը: Այդ երկունքը դարձավ Հայաստանի անկախության հիմնաքարը: Մեր ժամանակներում մի պահ եղավ, երբ բարեկրթությունը կամ մտավորականությունը օտարվեց հասարակական գործընթացներից, ավելի շատ խմորումների էր նմանվում, ամեն մի ընկճված հայ, որը չէր տիրապետում իր կյանքի, դրական պայմանների ստեղծմանը, հախուռն ոտքի ելավ, և կարծես բոլորը վախեցան, նաև վախեցավ մտավորականությունը: Պիտի դաշտ ստեղծվի: Ի միջի այլոց` Ղարաբաղի հարցով էլ` ովքեր խոսում են, թե վերջն է, կմնա Ադրբեջանին, խաղաղապահ զորքեր կբերեն, վախեցած են, ազգի վախկոտներն են, որ դարերի հետ գալիս ու ավանդաբար փոխանցվում են...
-Ժամանակը միշտ իր հերոսին ստեղծում է, ո՞վ է, ի վերջո, մեր ժամանակի հերոսը:
-Անկախության տարիներին մեր ունեցած հերոսներին շարքից հանեցինք: 20 տարեկանին հարցրեք` Թումանյանն ո՞վ է, կամ կճանաչի, կամ չի ճանաչի: Ժամանակաշրջանն այնպիսին է, որ հեղափոխությունները բերում են իրենց վնասները, մենք կորցրինք շատ արժեքներ, ձեռք բերեցինք կարևորագույն արժեքը` անկախությունը, հիմա մեր անկախությունը պիտի բերի իր արժեքները:
-Բայց արդեն կա սերունդ, որ չգիտի` ինչ էր ոչ անկախությունը... Այդ սերնդի արժեքը ո՞րը պիտի լինի:
-60-ականներին կային Հայրենական պատերազմի վետերաններ, որոնց բոլորս հարգում էինք, ընդունում էինք նրանց հերոսությունը, բայց այնքան էլ լավ չէինք հասկանում` ինչ են արել: Գաղափարախոսության փոխարեն կային կառույցներ, որ անբնական ճանապարհով հաստատում էին արժեքներ: Ես կարծում եմ` մեր պետությունը պիտի բնական ճանապարհով գնա, որպեսզի մղումները ճիշտ լինեն: Ծնվում են հայեր, ովքեր այս ամենը լավ էլ պատկերացնում են, բավականին լուրջ երիտասարդություն է մեծանում, միաժամանակ նրանց կողքին կա գռեհկության մեջ լողացող երիտասարդություն, պիտի կարողանանք հստակ զարգացումներ ունենալ, որ նախ վերականգնվի մարդու արժանապատվությունը, հետո նրանցից դուրս գա ներքին վախը: Ժամանակ պիտի անցնի:
-Մենք կհերիքե՞նք այդ անցնող ժամանակին:
-Կարծում եմ` բազան մենք ենք ստեղծելու: Մեր ժամանակը դրան կհերիքի:
-Դուք նաև օրենսդրակա՞ն խնդիրներ եք տեսնում:
-Մեր ժողովրդի մեջ ավելի շատ ավանդույթներն են գործում, քան օրենքները, ազգի բանականությունը պիտի հզոր լինի, միայն օրենքներով չի կյանքն առաջ գնում: Ընդհանրապես, հիմա կամաց-կամաց վերադառնում են ավանդույթներին ու ազգային արժեքներին:
-Ճգնաժա՞մն էլ դրան նպաստեց:
-Հենց ճգնաժամը. մարդկությունը բնական ռեսուրսներից դուրս է որոնում գոյության ռեսուրսներ ու հայտնաբերում է լավ հայտնին:
Զրույցը` Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆԻ

Մեկնաբանություններ